[RasitTunca]

KUR’ÂN’IN TEMEL KONULARI

Kur’ân okumalarının bir başka şekli de mukabele olarak asr-ı
saadetten bize intikal etmiştir. Mukabele bir kişinin Kur’ân
okuyup diğer kişi ya da kişilerin onu dinlemesi ve okuduğunu
kontrol etmesidir. Bu şekilde hem Kur’ân nüshaları hem de oku-
nan Kur’ân her defasında yeniden kontrol edilir, okuyan ya da
dinleyenler hatalarını düzeltir. Mukabele, Hz. Peygamber (a.s.)
döneminden gelen bir gelenektir. Asr-ı saadette Peygamberimiz
her sene Cebrail ile Kur’ân ayetlerini ve surelerini mukabele
ederlerdi. Bazen Peygamberimiz okur Cebrail dinler, bazen de
Cebrail okur Peygamberimiz (a.s.) dinlerdi. Hicretin 10. yılında
Peygamberimiz (a.s.) ömrünün sonuna yaklaştığını hissetmişti ya
da bu ona bildirilmişti. O sene Cebrail ile iki defa Kur’ân’ı mu-
kabele etmişlerdi. Bu son mukabele idi. Bu şekilde Kur’an karşı
tarafa arz edildiği için buna mukabele veya muaraza denilmiştir.
(Bk. Buhari, Fedailü’l-Kur’ân, 7; Ahmed, II/399; VI/282)
Kur’an sürekli okunması, mukabele ve müzakere edilmesi,
üzerinde düşünülmesi gereken bir kitaptır. Zira Kur’ân’daki her
cüz sanki müstakil bir kitaptır ve farklı konular ile insanlardaki
iman, ibadet ve ahlak bilincini yenilemekte, güçlendirip diri tut-
maktadır. Elinizdeki bu çalışma da Kur’ân okumalarında faydalı
olması ve bir takva (sorumluluk) bilinci kazandırması için her
cüzden 3 temel konu seçilerek oluşturulmuştur. Kur’ân okurken
bitirilen cüzden sonra o cüzdeki temel konuları/meseleleri ve
mesajları yeniden hatırlamak ve genel hatlarıyla anlamak/müza-
kere etmek hayatımızı ve toplumları değiştirecektir. Bu nedenle
camide ya da evde her cüz okumalarından sonra söz konusu
cüzle ilgili bölümün bu eserden okunması ve müzakere edilmesi
güzel sonuçlara yol açacaktır.
Kur’ân’ı her okuyuşta ya da her hatimde; farklı gözle ve he-
defle okumak tavsiye edilir ki hem okuyucunun zihni diri kalsın
hem de her okuyuşta Kur’ân’ın farklı bir yönünü keşfetsin.

YİRMİ BİRİNCİ CÜZ
(s. 401 - 420)

Yirmi birinci cüzde; Ankebut suresinin son tarafı, Rum, Lok-
man, Secde surelerinin tamamı ve Ahzab suresinin baş tarafı
bulunmaktadır. Bu cüzdeki temel konular şunlardır:

1. EHL-İ KİTAP İLE GÜZELCE MÜCADELE

Ankebut suresinin son taraflarında; ehl-i kitap ile güzelce
mücadele edin, Kur’ân’ı tebliğ edin, sıkıntılı durumlarda hicret
ve cihat edin, ölümden korkmayın, mesajları verilmektedir.

2. TARİHİ DEĞİŞTİRENLER

Bu cüzde ayrıca Rum, Lokman ve Secde surelerinin tamamı
bulunmaktadır. Sanki bu üç sure, Ankebut suresinin devamı ni-
teliğinde olup, onun gibi bu sureler de elif-lam-mim (الم) harfleri
ile başlamaktadır. Rum suresinde, tarihin akışını gerekli gördüğü
zamanlarda değişmesine imkan veren Allah’tır (Rûm, 30/1-5), me-
sajı verildikten sonra tarihin akışının değişmesi için yapılması
gereken bazı şeyler zikredilmektedir: İman edip salih amel iş-
lemek, dua edip Allah’a güvenmek, infak edip faizden kaçınmak,
yeryüzünü iyi gözlemleyip analiz etmek, ümitsizliğe düşmemek,
ilim ve iman sahiplerine itaat etmek, ahirete inanmak, sabretmek
(direnmek) ve düşmanı hafife almadan çalışmaya devam etmek
gerekir (Rûm, 30/27-60). Lokman suresinde de önceki suredeki
konu devam etmektedir: Tarihin akışına yön vermek için ayrıca
iki ayrı tavsiye bulunmaktadır:
a. Kur’ân’ı okuyun, anlayın ve emirlerini dinleyin (Lokmân, 31/1-11).
b. Çocuklarınızı doğru eğitin.
Bu bağlamda onlara tevhid inancı, anne-babaya saygılı olmak,
namaz kılmak, doğrunun yanında olup desteklemek, yanlışın
karşısında olup mücadele etmek ve güzel ahlak sahibi olmak
gibi inanç ve değerleri öğretin, onları eğitin tavsiyesinde bulu-
nulmaktadır (Lokmân, 31/12-19). Secde suresinde ise, bu konunun
devamı olarak Kur’ân’ın uyarılarını dikkate alıp yaratılıştaki esrarı
düşünün, yeryüzündeki olayları iyi analiz edin, hidayet önder-
lerine itaat edin; onlar da peygamberler ve Rabbani alimlerdir,
mesajı verilmektedir (Secde, 32/1-30).

3. MÜMİN KADINLARIN VASIFLARI

Bu cüzün son kısmında ayrıca Ahzab suresinin baş tarafı
bulunmaktadır. Ahzab suresinde; değişim için çalışın, Allah’tan
başkasından korkmayın ve fitnelere karşı uyanık olun mesajları
verilmektedir. Surenin başında (Ey Peygamber… diye) Hz. Pey-
gamber’e hitap bulunmakta, sanki onun şahsında bütün Müslü-
manlara seslenilmektedir. Sonra başarılı olmak için dikkat edil-
mesi gereken şeyler anlatılmakta, tehlikelere karşı dikkatli ve
hazırlıklı olun mesajı verilmektedir. Özellikle iç ve dış tehlikelere
karşı hazırlıklı olunması istenmektedir (Ahzâb, 33/1-27). Bundan
sonra Peygamberin hanımlarına özel tavsiyelerde bulunulup
onların şahsında diğer mümin kadınların da bu özelliklere sahip
olmaları gerektiği mesajı verilmektedir. Bu tavsiyeler;
a. Dünyevileşmemek (dünyanın büyüsüne kapılmamak),
b. Hayalı olmak,
c. Allah ve Resûlüne itaat etmek,
d. Tesettüre dikkat etmek, cahiliye kadınları gibi açılıp
saçılmamak,
e. Namaz kılmak, zekat vermek,
f. Kur’ân okuyup düşünmek ve anlamak,
g. Allah’ı zikretmek… şeklinde sıralanmaktadır.
Bu bölüm; söz konusu tavsiyelere (emirlere) dikkat eden ka-
dınlar ve erkeklere Allah’ın affı/mağfireti ve büyük ödülleri müj-
delenmektedir (Ahzâb, 33/28-36).

YİRMİ İKİNCİ CÜZ
(s. 421 - 440)

Yirmi ikinci cüzde; Ahzab suresinin son tarafı, Sebe ve Fatır
surelerinin tamamı, Yasin suresinin de baş tarafı bulunmaktadır.
Bu cüzdeki temel konular şunlardır:

1. SORUMLULUKLAR

Ahzab suresinin son tarafında müminlere bazı uyarılar bu-
lunmakta, sorumluluklar hatırlatılmakta ve sure; dağların kabul
etmediği ağır yükü/sorumluluğu insanın kabul ettiğini beyan
ile tamamlanmaktadır (Ahzâb, 33/37-73).

2. ALLAH’IN NİMETLERİ

Sonra gelen Sebe ve Fatır sureleri hamd ile başlamakta ve
sanki birbirlerinin tamamlayıcısı olduğu mesajı verilmektedir.
Sebe suresinde Allah’ın nimetleri sayılmakta, en büyük nimetin
risalet (peygamberin/kitabın gönderilmesi) olduğu açıklanmak-
ta, bu büyük nimeti inkâr edenlerin ahirette cezalandırılacakları
uyarısı ile sure tamamlanmaktadır (Sebe’, 34/1-54). Bunu takip eden
Fatır suresinde de Allah’ın nimetleri anlatılmaya devam etmekte,
ancak şeytan ve dünya nimetlerinin aldatıcı olduğuna dikkat
çekilip Allah’ın yarattığı varlıklar hatırlatılmakta ve asıl nimet
sahibinin unutulmaması gerektiği açıklanmaktadır (Fâtır, 35/1-
44). Fatır suresi; “Yaptığınız yanlışlar/günahlar sebebiyle Allah
hemen azap gönderseydi, yeryüzünde kimse kalmazdı, ancak
hesap belli bir süreye kadar tehir edilmektedir.” dikkat edin
uyarısı ile tamamlanmaktadır (Fâtır, 35/45).

3. TEVHİD VE KULLUK

Bu cüzde Yasin suresinin baş tarafı da bulunmaktadır. Yasin
suresinde 3 temel mesajı vardır: Allah’ın uyarılarına kulak verin,
peygamberi destekleyin ve ahiret hayatını unutmayın. Surenin
baş tarafında tevhid’e giden yolun risalet ve ahiret inancından
geçtiği hatırlatılmakta (Yâsîn, 36/1-12), sonra örnekler üzerinden
peygamberi destekleyenler ve peygamber karşıtlarının sonla-
rı/akıbetleri açıklanmaktadır (Yâsîn, 36/13-32). Daha sonra yer-
yüzünde Allah’ın kevnî ayetlerine, kainattaki kozmos’a (düzen
ve yüksek sisteme) dikkat çekilmekte ve insanın bu gerçekleri
tefekkür edip sadece Allah’a kul olması gerektiği mesajı veril-
mektedir (Yâsîn, 36/33-47).

YİRMİ ÜÇÜNCÜ CÜZ
(s. 441 - 460)

Yirmi üçüncü cüzde; Yasin suresinin son kısmı, Saffât ve Sâd
surelerinin tamamı, Zümer suresinin baş tarafı bulunmaktadır.
Bu cüzdeki temel konular şunlardır:

1. YARATILIŞ VE TEKRAR DİRİLİŞ

Yasin suresinin son tarafında, yeryüzünde Allah’ın kevnî ayet-
lerine, kainattaki kozmos’a (düzen ve yüksek sisteme) dikkat
çekilmekte ve her insanın bu gerçekleri tefekkür edip sade-
ce Allah’a kul olması gerektiği açıklanmaktadır (Yâsîn, 36/33-47).
Sonra ahiret ve diriliş gerçeği hatırlatılmakta (Yâsîn, 36/48-68), bu
Kur’ân’ın şiir (ve insanların dinleyip sadece zevk alacağı bir kitap)
değil, bilakis diriler için (bugüne ve geleceğe ait) büyük uyarılar
taşıyan önemli bir mesaj olduğu açıklanmaktadır (Yâsîn, 36/34-43).

2. HER ŞEY ALLAH’A İTAAT EDER

Yasin’den sonra Saffât suresi gelmektedir. Sure meleklerin
gücü ile başlamakta, âdeta “siz mi güçlüsünüz, yoksa onlar mı
güçlü, onlar Allah’a itaat ediyorlar, ya siz?” sorusu sorulmakta
(Sâffât,37/1-12), sonra Allah’ın gücünü inkâr edenlerin kaybettik-
leri ve kabul edenlerin kazandıkları anlatılmakta (Sâffât, 37/13-74),
peygamberler ve mücadeleleri aktarılıp müşriklerin meleklerle
ilgili yanlış inançları açıklanarak sure tamamlanmaktadır (Sâffât,
37/75-182). Daha sonra Sâd suresi gelmekte ve bu sure; önceki
ümmetlerin hatalarını tekrar etmeyin, inananlar galip gelecektir
mesajını vermektedir. Surede, Kur’ân’ın, doğruları hatırlatan bir
kitap olduğu, Mekkeli müşriklerin vahiy karşısındaki hallerinin;
gurur, şaşkınlık ve parçalanmışlık olduğu açıklanmakta (Sâd, 38/1-
11), önceki kavimlerin de aynı hataya düştükleri ve helak oldukları
haber verilip (Sâd, 38/12-16), bizim kullarımız daha güçlüdür ve
galip geleceklerdir, yakında bunları bileceksiniz, uyarısı ile sure
tamamlanmaktadır (Sâd, 38/17-48).

3. HER ZÜMRE YAPTIKLARINDAN SORUMLUDUR

Daha sonra Zümer suresi gelmektedir. Bu surede farklılıklara
dikkat çekilmektedir. Surenin başında Kur’ân’ın Allah’tan gelen
bir kitap olduğu ve Allah’ın da gökleri ve yeri yaratan Tek İlah
ve Rab olduğu gerçeği vurgulanmakta; bundan sonra iyi ve kötü
kulların vasıfları açıklanmaktadır (Zümer, 39/1-22).

YİRMİ DÖRDÜNCÜ CÜZ
(s. 461 - 480)

Yirmi dördüncü cüzde; Zümer suresinin son kısmı, Mümin ve
son sayfası hariç Fussilet suresinin tamamı bulunmaktadır. Bu
cüzdeki temel konular şunlardır:

1. İYİ VE KÖTÜ

Zümer suresinin son tarafında farklılıklar anlatılmaya devam
etmektedir. Kizb (yalan) ile sıdk (doğruluk), zulüm ile adalet
ve cehennem ile cennet.. ve sure hamd ile tamamlanmaktadır
(Zümer, 39/23-75).

2. PEYGAMBERE DESTEK OLAN CESUR MÜMİN

Mümin suresinde ise kitapla mücadele edenler anlatılıp (Mü’min,
40/4-15), ahirette hüküm sahibinin Allah olduğu açıklanmakta
(Mü’min, 40/16-22); bu tevhid ve şirk mücadelesinin tarihin her dö-
neminde olduğu belirtilip konu Hz. Musa ve ona kurulan tuzak
üzerinden anlatılmaya devam edilmektedir ve ona yardım eden
cesur bir müminin çalışmaları aktarılmaktadır (Mü’min, 40/23-44).

3. AKIBET FARKLI OLACAKTIR

Sonra gelen Fussilet suresinde ise; “Bu kitapta size Allah, kâi-
nat ve insan hakkında bilgiler verildi.” denilerek inkârcıların/kâ-
firlerin sonu olan azap ile iman edip salih amel işleyenlerin
karşılaşacakları mükâfatlar anlatılmakta, bu iki şey arasındaki
farkın fark edilmesi gerektiği bildirilmektedir (Fussilet, 41/13-40).

YİRMİ BEŞİNCİ CÜZ
(s. 481 - 500)

Yirmi beşinci cüzde; Fussilet suresinin son kısmı ile Şura,
Zuhruf, Duhan sureleri ve son sayfası hariç Casiye suresinin ta-
mamı bulunmaktadır. Önceki cüzde bulunan Zümer suresinden
itibaren Ha-Mim (حم) ile başlayan sureler bu cüzde de devam
etmektedir. Şura, Zuhruf, Duhan ve Casiye sureleri… Sanki bu-
nunla bir toplu mesaj verilmekte ve konu birliği aktarılmaktadır.
Ha-Mim ile başlayan 7 sureye Ha-mim sureleri de denilmektedir.
Buna göre 25. cüzdeki temel konular şunlardır:

1. PEYGAMBERLERİN İNSANLARLA DİYALOĞU

Bu cüzdeki Şura suresinde kitabın toplumları değiştirici mis-
yonu ile ilgili olarak peygamberlerin mücadeleleri ve kavimleriyle
olan iletişimleri/diyalogları aktarılmaktadır (Şûrâ, 42/23-26).

2. TEVEKKÜL VE DUA

Zuhruf suresinde ise Allah yolundaki bir hayatta/mücadelede
Allah’a tevekkül ve dua konusu gündeme getirilmekte (Zuhruf,
43/12-25); dünya hırsına kapılan Hz. İbrahim kavmi, Musa ve İsa
peygamberlerin dünyaya aldanan kavimleri ile mücadeleleri an-
latılmakta ve Muhammed ümmetine bu konuda dikkatli olmaları
gerektiği mesajı verilmektedir (Zuhruf, 43/26-89).

3. KIYAMETİN DEHŞETİ

Duhan suresinde ise, Kur’ân’ın mübarek bir gecede indirildiği
bildirilmekte (Duhân, 44/1-9), sonra kıyamet konusuna geçilmekte-
dir. Sanki iki gün ve gece arasındaki farka burada dikkat çekil-
mekte; birisi Kur’ân’ın indiği mübarek gün-gece, diğeri de kıya-
metin başlangıcı olan dumanlı gün/gece (duhan) ve sonundaki
hesap günleri... (Duhân, 44/10-16). Bundan sonra peygamberlere
savaş açanlar bağlamında Hz. Musa ve Firavun’un mücadelesi
hatırlatılmakta ve safların belirlenmesi gerektiği mesajı veril-
mektedir (Duhân, 44/17-32). Bunu diriliş ve ahiret ile ilgili ayetler
takip etmektedir (Duhân, 44/33-59). Bu cüzde ayrıca Casiye suresi
bulunmaktadır. Casiye suresinde vahiy-insan ilişkisi ve vahiy
karşısındaki insanların davranış biçimleri anlatılmakta (Câsiye,
45/6-17), sonra vahye itaat etmeleri ve boyun eğmeleri isten-
mektedir. Dünyada Allah’a itaat etmeyenlerin; kıyamet ve ahiret
günü korkudan diz çöküp boyun eğecekleri (Casiye) ve Allah’a
hesap verecekleri hatırlatılmaktadır (Câsiye, 45/28-29). Dünyada
itaat edenlerin ise ahirette güzel bir şekilde cennete girecek-
leri bildirilmektedir (Câsiye, 45/30). Sure “Göklerde ve yerde bütün
azamet/ululuk O’na aittir. Yalnız O, izzet ve hüküm sahibidir”
ayeti ile tamamlanmaktadır (Câsiye, 45/37)


Kaynak :

Rıfat ORAL
Ankara - 2020
Diyanet YAYINLARI
KUR’ÂN’IN TEMEL KONULARI BÖLÜM5