[RasitTunca]

   

Kromozom Nedir? Canlı Türlerinde Kromozom Sayısı

Kromozom, (Yunanca, chromos (renk), soma (vücut)); DNA'nın "histon" proteinleri etrafına sarılmasıyla, yoğunlaşarak oluşturduğu, canlılarda kalıtımı sağlayan genetik birimlerdir. Kromozomlar mikrometre boyutunda olup hücre bölünmesinin metafaz aşamasında ışık mikroskobu ile görüntülenebilmektedirler.

Hücre, bitkisel ya da hayvansal her türlü yaşam biçiminin en küçük birimidir. Her hücre bir sitoplazma ve çekirdekten meydana gelir. (Prokaryot canlılar hariç) Kromozomlar hücre çekirdeği içinde bulunurlar ve ipliksi yapıdadırlar. Kromozomlar, molekül yapıları çok iyi bilinen DNA (deoksiribo nükleik asit) zinciri ile histon denilen protein zincirinden oluşur. DNA zincirleri de özgül proteinleri sentezlemekle görevli gen adı verilen birimlerden oluşur.

Oluşum

Karyokinez bölümü sırasında mitoz bölünmenin interfaz evresinde kromatin ağı şeklinde bulunan DNA, profaz evresinde kısalıp kalınlaşmaya başlar ve metafaz evresinde en kısa duruma gelir. Yaklaşık 10.000 kat kısalmış haliyle ışık mikroskobunda 100'lük objektifte incelenebilir. Kromozomlar, İ, V, J harfleri gibi biçimlerde görünür ve boyutları mikronla ölçülür. Kromozomların sayısı canlı türlerinde değişiklik gösterir. Örneğin sirke sineğinde 8, kurbağada 26, farede 42, köpekte 78 kromozom vardır. İnsanın kromozom sayısı ise 46'dır. 22'si çift otozom kromozomdur. İnsan hücresinde 1 çift de eşeysel kromozom bulunur ve toplam sayı 46 eder. Eşey kromozomları kadınlarda XX, erkeklerde XY dir.

Döllenme sırasında annenin yumurtasındaki 23 kromozom, babanın spermindeki 23 kromozomla birleşir. İşte bu 46 kromozom insanın yaşamında belirleyici rol oynar. Kromozomlarda yer alan ve sayıları 25 bin ile 30 bin arasında olduğu tahmin edilen genlerin oluşturduğu zincir, kişinin göz renginden boyuna, yaşam süresinden yakalanacağı hastalıklara kadar pek çok şeyi programlar. Bu genetik programlar, nükleotit denen (A, T, C, G) yapıların farklı dizilimleriyle şifrelenir.

Kromozomların mikroskop altında incelendiği bilim dalına "Sitogenetik" adı verilir. Bu şekilde kromozom sayısında (ör. Down sendromunda 47, Turner sendromunda 45) veya yapısındaki (delesyon veya translokasyon vb.) değişiklikler bu şekilde saptanabilir. Ancak kromozomlardaki bir değişikliğin mikroskopta görülebilmesi için en az 3 milyon nükleotitlik bir kısmın değişmesi gerekir, daha küçük değişiklikler ancak moleküler genetik yöntemlerle incelenebilir.

İnsan Kromozomları

Hücrede bölünme zamanının dışındaki dönemlerde uzun ve ipliksi şekil alır. Bu şekle "kromatin ağ" denir. Bölünme esnasında kromatin ağ kısalır ve kalınlaşır. Böylece kromozomu oluşturur. Kromozomun yapısında DNA ve protein vardır. Kromozomların şekli, büyüklüğü ve sayısı her tür için farklı ve sabittir. Aynı kromozom sayısına sahip olma iki canlının birbirine benzemesini gerektirmez. Canlıların benzerliği farklılık ve gelişmişlik kromozom sayısına değil DNA'daki bazı dizilişlere bağlıdır.

İnsan hücresinde

46 adet kromozom bulunur. Bunların içerdiği baz sayıları şöyledir:

   

Canlıların Gelişmişlik Düzeyi Ve Kromozom Sayıları

Canlıların genetik özelliklerinin hemen tamamına yakını kromozomlarda toplanmıştır. Kromozomlar DNA’lardan meydana gelir. Bu DNA’ların üzerinde de GEN adı verilen belirli bölgelerde genetik yapı şifrelenmiştir. Kromozom sayıları 2n ile gösterilir. Bu, canlıdaki mevcut kromozomun yarısının anneden ve yarısının da babadan geldiğini ifade etmektedir.

Canlıların gelişmişlik düzeyi ile kromozom sayıları arasında doğrudan bir ilgi yoktur. Çok ilkel kabul edilen bir canlıdaki kromozom sayısı bazen yüzün üzerinde olabildiği halde, yine aşağı yapılı bir canlının kromozom sayısı 5-10 arasında olabiliyor.

Kromozom sayıları ile canlılar arasında akrabalık bağlarını kurmak, bilimsel bir yaklaşım değildir. Evrimciler bu amaçla özellikle maymun-insan arasındaki kromozom sayısının birbirine yakınlığına dikkati çekerler. Bilindiği gibi insanın kromozom sayısı 46, maymununki ise 42’dir. Halbuki Kurtbağrı bitkisinin de kromozom sayısı insandaki kadardır. Aynı şekilde Moli balığının da kromozom sayısı 46’dır. Diğer taraftan patatesin ve eriğin kromozom sayısı 48’dir. Patates ve erik, kromozom sayısı bakımından insana, maymundan daha yakındır. Maymunla insan arasında kromozom farkı 4, patates ve erikle insan arasında kromozom sayısı farkı ise 2’dir. Bazı canlıların kromozom sayıları aşağıda gösterilmiştir.

Sonuç olarak, canlılar arasında kromozom sayılarına dayanarak akrabalık bağı kurmak mümkün değildir, bilimsel de değildir. Dolayısıyla varlıkların kromozom sayısı benzerliğini evrime delil göstermek bilimsel bilgiye değil, felsefi düşünce ve kanaate dayanmaktadır.

Domatesin Kromozom Sayısı: 24
Ayçiçeğinin Kromozom Sayısı: 34
Erik Kromozom Sayısı: 48
Patatesin Kromozom Sayısı: 48
Mısır Kromozom Sayısı: 20


Canlı Türlerinde Kromozom Sayısı

Kromozom sayısı, farklı canlı türlerinde değişiklik göstermektedir. İşte bazı canlıların kromozom sayıları:

    İnsan kromozom sayısı: 46
    Maymun kromozom sayısı: 42
    Kedi kromozom sayısı: 38
    Köpek kromozom sayısı: 78
    Sığır cinsi hayvanların kromozom sayısı: 60
    At gibi tek tırnaklı hayvanların kromozom sayısı: 64
    Soğanın kromozom sayısı: 16
    Patatesin kromozom sayısı: 48
    Domatesin kromozom sayısı: 24
    Buğday bitkisinin kromozom sayısı: 42
    Ayçiçeği kromozom sayısı: 34
    Solucanın kromozom sayısı: 2
    Sineğin kromozom sayısı: 12

   


Kaynak

Wikipedia
zaferdergisi
kromozom.gen.tr
eodev.com