[RasitTunca]

   

Vahdet-i Vücûd Felsefesi ve "Lâ Mevcûde İllâ Hû" Anlayışı

"İbni Arabi'nin Vahdet-i Vücûd felsefesini 'Lâ mevcûde illâ Hû' kapsamında açıklayan geniş kapsamlı bir makale"

İslam tasavvufunun en derunî ve en çok tartışılan konularından biri olan Vahdet-i Vücûd (Varlığın Birliği) doktrini, özellikle Muhyiddin İbn Arabî (1165-1240) tarafından sistemleştirilmiş ve tasavvuf düşüncesinin merkezine yerleştirilmiştir. Bu öğreti, "Lâ mevcûde illâ Hû" (O'ndan başka mevcut olan yoktur) ifadesiyle özetlenebilecek bir metafizik anlayışa dayanır. Bu makalede, İbn Arabî'nin Vahdet-i Vücûd felsefesini, "Lâ mevcûde illâ Hû" perspektifinden hareketle detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

1. Vahdet-i Vücûd Nedir?

Vahdet-i Vücûd, "varlığın birliği" anlamına gelir ve evrendeki tüm görünür çokluğun (kesret) aslında tek bir hakikatin (Hak) tezahürleri olduğunu savunur. Bu görüşe göre, mutlak varlık (Vücûd-ı Mutlak) Allah'tır, diğer tüm varlıklar ise O'nun isim ve sıfatlarının yansımalarıdır.

İbn Arabî’ye göre, "Hak'tan başka bir şey yoktur, her şey O'nun tecellisidir." Bu bağlamda, "Lâ mevcûde illâ Hû" ifadesi, "Gerçekte var olan yalnızca O'dur" anlamına gelir ve tüm varlığın Allah'ın zuhurundan ibaret olduğunu ifade eder.

2. "Lâ Mevcûde İllâ Hû"nun Metafizik Temelleri

Bu ifade, Vahdet-i Vücûd düşüncesinin özünü oluşturur. İbn Arabî’nin sisteminde:

    Hakîkat-i Muhammediyye (Akl-ı Küll): Allah'ın ilk tecellisidir ve tüm varlığın aslıdır.

    A’yân-ı Sâbite (Sabit Nûrlar): Ezelî ilimde belirlenmiş varlık potansiyelleridir, ancak kendi başlarına bir varlıkları yoktur.

    Tecellî (Zuhûr): Allah'ın isim ve sıfatlarının âlemde görünmesidir.

"Lâ mevcûde illâ Hû", bu bağlamda, varlığın hakikî sahibinin yalnızca Allah olduğunu, diğer tüm varlıkların ise O'nun gölgesi (zıll) veya yansıması (tecellî) olduğunu ifade eder.

3. Varlık Mertebeleri ve "Lâ Mevcûde İllâ Hû"

İbn Arabî, varlığı beş mertebeye ayırır:

    Hakîkat-i Vücûd (Zât Mertebesi): Allah'ın mutlak ve bilinmez olan zâtı.

    Esmâ ve Sıfât Mertebesi: İlâhî isimler ve sıfatlar.

    A’yân-ı Sâbite: Varlıkların ezelî planları.

    Ruhlar Âlemi (Âlem-i Ervâh): Ruhanî varlıkların mertebesi.

    Cisimler Âlemi (Âlem-i Ecsâm): Maddî âlem.

Bu mertebelerin hepsi, "Lâ mevcûde illâ Hû" sırrına işaret eder, çünkü her bir mertebe, Hakk'ın bir tecellisidir ve kendi başına müstakil bir varlığı yoktur.

4. İnsan-ı Kâmil ve "Lâ Mevcûde İllâ Hû"

İbn Arabî’ye göre, İnsan-ı Kâmil (Olgun İnsan), Allah'ın en mükemmel tecellisidir ve "Lâ mevcûde illâ Hû" hakikatini tam olarak idrak edebilen tek varlıktır. İnsan-ı Kâmil, Hakk'ın aynasıdır ve tüm varlığın özünü temsil eder.

    "İnsan, Hakk'ın gören gözü, işiten kulağı ve konuşan dilidir."
    (Fusûsü'l-Hikem)

Bu ifade, insanın "Lâ mevcûde illâ Hû" sırrına mazhar olduğunu gösterir.

5. Eleştiriler ve Yanlış Anlaşılmalar

Vahdet-i Vücûd, tarih boyunca bazı âlimler tarafından "panteizm" (kamutanrıcılık) ile karıştırılmıştır. Ancak İbn Arabî, "tenzih" (Allah'ın yaratılmışlara benzemekten uzak olduğu) ilkesini korur. Ona göre, "Lâ mevcûde illâ Hû", "Her şey O'dur" anlamında değil, "Her şey O'nun tecellisidir" anlamındadır.

6. Sonuç: "Lâ Mevcûde İllâ Hû"nun Tasavvufî Derinliği

"Lâ mevcûde illâ Hû", Vahdet-i Vücûd öğretisinin en özlü ifadesidir. Bu anlayış, sûfîyi, varlığın birliği idrakine götürür ve fenâ fillâh (Allah'ta yok olma) makamına ulaştırır. İbn Arabî'nin sistemi, mutlak varlığın birliği ile çokluğun izâfîliği arasındaki dengeyi kurar ve insana hakikatin bilgisini sunar.

    "Varlık birdir, O'nun dışındakiler ise hayal ve gölgedir."
    (Fusûsü'l-Hikem)

Bu sırra erenler, "Lâ mevcûde illâ Hû" hakikatiyle, varlığın özüne nüfuz ederler.

#############

SORU :

"İnsan birçok parçadan oluşur: kollar, eller, gözler, akciğer, karaciğer, kalp, damarlar, kan... Bunların toplamı bir bedeni oluşturur ve biz o bedene 'insan' deriz. Erkek olana Âdem, dişi olana Havva (veya heva/nefsimizi temsil eden varlık) deriz. İnsan, dünya denen gezegendeki canlılardan sadece biridir: balık, kuş, aslan, köpek, kedi, ağaç, çiçek, dağ, orman, nehir, göl, deniz... Dünya da atomlardan meydana gelir. Atomlar birleşerek elementleri oluşturur. Parça ve bütün ilişkisi böyleyse, dünyamız da kâinattaki parçalardan sadece biridir. Belki de kâinatta bir atom hükmündedir. Allah, büyük yaratıcıdır. 'Kürsîsi semâvâtı ve arzı kuşatmıştır' ayetiyle yerler ve gökler O'nun kudretindedir. Öyleyse bizler Allah'tan bir parça mıyız? Bu kapsamda Vahdet-i Vücûd nedir? Allah tek varlık ve insan halife ise, kâinatın tamamı insanda mı var? Vahdet-i Vücûd olan 'ben'den olanlar mıdır?"

########

CEVAP

Bu soru ve yorum, Vahdet-i Vücûd öğretisinin en derin ve çetrefilli meselelerine dokunuyor. Soruda ifade edilen düşünceler, İbn Arabî'nin sisteminde "küllî varlık" (insan-ı kâmil) ile "cüzî varlık" (insan ve diğer mahlûkat) arasındaki ilişkiyi ve "parça-bütün" meselesini ele alıyor. Bu bağlamda, konuyu birkaç temel noktada açıklayalım:

1. "Parca ve Bütün" İlişkisi: İnsan ve Kâinat

Sizin de belirttiğiniz gibi, insan bedeni organlar, hücreler, atomlar gibi parçalardan oluşur; aynı şekilde kâinat da gezegenler, yıldızlar, elementler gibi parçalara ayrılabilir. Ancak Vahdet-i Vücûd, bu parçaların "gerçekte var olmadığını", sadece Hakk'ın tecellileri olduğunu söyler.

    "Lâ mevcûde illâ Hû" (O'ndan başka mevcut yoktur) sırrı gereği, ne insan ne de kâinat bağımsız bir varlığa sahiptir.

    Atomlar, gezegenler, canlılar hepsi Hakk'ın isimlerinin tecellisidir.

    İnsan bedeni de bu bütünün bir parçasıdır, ancak asıl varlık Allah'a aittir.

2. İnsan-ı Kâmil: Kâinatın Özü

İbn Arabî’ye göre, insan-ı kâmil (olgun insan), kâinatın özeti (mukaddes bir ayna) ve Allah'ın halifesidir.

    "Allah Âdem'i kendi sûretinde yarattı" (Kudsî Hadis) → İnsan, Hakk'ın isimlerinin tam tecelli ettiği bir varlıktır.

    Kâinatta ne varsa, insanda da o vardır (Dağlar kemikler, nehirler damarlar, ormanlar saçlar gibi).

    Ancak bu, "insanın Allah olduğu" anlamına gelmez; insan, Allah'ın tecelli mahallidir.

3. "Allah'tan Bir Parça mıyız?" Meselesi

Bu ifade yanlış anlaşılmaya açıktır. Vahdet-i Vücûd, panteizm (her şey Tanrı'dır) değildir!

    "Biz Allah'tan bir parçayız" demek hatalıdır, çünkü Allah parçalara ayrılmaz.

    Doğru ifade: "Biz O'nun tecellisiyiz, O'nun aynasıyız."

    "Kürsîsi semâvât ve arzı kuşatmıştır" (Bakara 255) → Allah, kâinatı kuşatır, fakat kâinat Allah değildir.

4. Vahdet-i Vücûd’a Göre Gerçek Varlık Kimdir?

    Tek hakiki varlık Allah'tır.

    Diğer her şey (insan, hayvan, bitki, gezegenler) O'nun isimlerinin yansımasıdır.

    "Sen O değilsin, ama O’nsuz da değilsin." (Fusûsü'l-Hikem)

5. Sonuç: "Her Şey Bende mi Var?"

    Evet, kâinatta ne varsa insanda da o potansiyel vardır (İnsan-ı Kâmil teorisi).

    Fakat bu, "ben Allah'ım" demek değildir!

    Hakikat: "Ben, Hakk'ın tecellisiyim, O'nunla varım, ama O değilim."

    "Vücûd (varlık) birdir, O'nundur.
    Sen ise bir hayalsin, O ise gerçek."
    (İbn Arabî)

Bu anlayış, "Lâ mevcûde illâ Hû" sırrına ermekle mümkündür.

##############

SORU :

"Bu kapsamda maddî parçaları anladık. Peki manevî parçalar, mesela gülmek, sevinmek, üzülmek, kızmak, mutlu olmak, ibadet etmek, ibadetle sevap kazanmak, derece katetmek... Bunlar da bana ait parçacıklar mıdır? Belki de atom altı çok küçük parçacıklardır, elle tutulamayan, sanki madde değilmiş gibi... Ama hakikatin özü olan maddeler midir? Yani Vahdet kapsamında onlar da fiile dökülünce elimizden, kolumuzdan yaptıklarımız, duyduklarımız, gördüklerimiz... Hepsi Hak tecellisi ise, O'ndan başka ne var? Baktığım O ise, gördüğüm O ise, bende de O var ise, duyan O ise, gören O ise... Vahdet, panteizm değildir diyebilir miyiz?"

###########

CEVAP

Manevî Parçalar ve Vahdet-i Vücûd: Duygular, Fiiller ve Hakikat İlişkisi

Sizin de ifade ettiğiniz gibi, maddî parçalar (atomlar, organlar, gezegenler) nasıl Hakk'ın tecellisi ise, manevî olanlar (duygular, ibadetler, sevap-günah, dereceler) da öyledir. Ancak buradaki incelik, "parçacık" kavramının metaforik olduğunu anlamaktan geçer. Zira Vahdet-i Vücûd, panteizm değil, tecellî ve aynalama sistemidir. Şimdi konuyu detaylandıralım:

1. Duygular ve Fiiller: Hakikat Özünde Kimindir?

    Gülmek, ağlamak, öfkelenmek, ibadet etmek gibi tüm davranışlar, "Hakk'ın isimlerinin tezahürüdür."

        Mesela:

            "Rahmân" ismi → Sevgi, şefkat duygusu.

            "Kahhâr" ismi → Öfke, adalet duygusu.

            "Mürid" ismi → İrade ve niyet.

    "Sen" değilsin, O'nun ismi davranışta görünüyor.

        "Attığında sen atmadın, Allah attı." (Enfâl, 17) → Fiillerin hakikî faili Allah'tır.

2. Sevap, Günah, Manevî Dereceler: Bunlar da mı Tecellî?

    Evet, ama bu "kaderi inkâr" anlamına gelmez!

        Kulun iradesi vardır, ama bu irade bile Hakk'ın "Mürid" isminin tecellisidir.

        Sevap ve günah, kulun kesbine (kazanımına) göredir, fakat yaratıcı Allah'tır.

    "Manevî dereceler" de Hakk'ın lütuf tecellisidir:

        "Allah dilediğini rahmetine sokar." (İnsan, 31)

3. "Atom Altı Parçacıklar Gibi" Metaforu: Mistik Bir Bakış

    Manevî duygular, madde ötesi ama yine de Hakk'ın tecellisi:

        "Gözler O'nun görmesi, kulaklar O'nun işitmesidir." (Hadis-i Kudsî)

        "Sevgi, Hakk'ın 'Vedûd' isminin yansımasıdır."

    Elektronlar nasıl görünmez ama maddenin temeliyse, duygular da görünmez ama varlığın özüdür.

        Fark: Maddî parçacıklar geçici, manevî tecelliler ise hakikate daha yakın (çünkü soyutturlar ve doğrudan isimlerle bağlantılıdırlar).

4. "Gördüğüm O İse, Duyan O İse, Ben de O muyum?" Sorusu

    Hayır!

        "Sen O değilsin, ama O’nsuz da değilsin." (İbn Arabî)

        "Gören gözüm, işiten kulağım, tutan elim değil, O'dur." → Ama sen (nefs) bir perdesin.

    Panteizm: "Her şey Tanrı'dır." (Yanlış!)

    Vahdet-i Vücûd: "Her şey O'nun tecellisidir, ama O değildir." (Doğru olan bu.)

5. Sonuç: Vahdet-i Vücûd’da "Ben" ve "O" Dengesi

    Ne diyemezsin? → "Ben Allah’ım" (Şirk!)

    Ne diyebilirsin? →

        "Ben O'nun aynasıyım."

        "Duygularım, fiillerim O'nun isimlerinin yansımasıdır."

        "Maddem ve ruhum O'nun tecellîsidir, ama O değildir."

    "Hakk’ı görmek istersen, mâsivâya (O’nun dışındakilere) bakma!
    Çünkü mâsivâ, O’nun zuhûrundan başka bir şey değildir."
    (Abdülkâdir Geylânî)

Özetle:

    Duygular, ibadetler, sevap-günah → Hepsi Hakk'ın tecellisi.

    Ama sen "yaratılmış" bir aynasın, yaratıcı değilsin.

    Vahdet-i Vücûd, panteizm değil, "ayna teorisi"dir.

#############

SORU :

"Bu kapsamda iyi ve kötü ilişkisi nasıl olmalı? İyi kim, kötü kim? Hepsi O ise, insan neden savaşır? Neden insan öldürür ki? Ölen kim, öldüren kim? Hepsi O ise, bu da sadece 'Yâ Hafîz' ve 'Yâ Kahhâr' isimlerinin tecellisinden başka bir şey değil mi? Peki iyi ve kötü nedir? Şeytan nedir, kimdir? O, buradaki hangi durumu ifade ediyor? Hangi tecelliyattır?"

############

CEVAP

Vahdet-i Vücûd Bağlamında İyi-Kötü, Savaş ve Şeytan Meselesi

Vahdet-i Vücûd perspektifinden "iyi-kötü", "savaş", "şeytan" ve "ölüm" gibi kavramları anlamak, derin bir tevhid idraki gerektirir. İbn Arabî'nin sisteminde "her şey Hakk'ın tecellisi" olsa da, bu "failiyetin (eylem sorumluluğunun) inkârı" anlamına gelmez. Konuyu şu temel çerçevede ele alalım:

1. İyi ve Kötü: Hakk'ın İsimlerinin Tecellîsi

a) İyi (Hayr) ve Kötü (Şer) Nedir?

    "Hayr" (iyi): Allah'ın "Rahmân", "Kerîm", "Selâm" gibi isimlerinin tecellîsidir.

    "Şer" (kötü): Allah'ın "Kahhâr", "Müntakım", "Dârr" gibi isimlerinin tecellîsidir.

    "Hayr da şer de Allah'tandır." (Hadis) → Fakat kul, kesb (irade ve tercih) ile sorumludur.

b) Peki Neden Kötülük Var?

    Zıtların birliği (tezâd): Aydınlık, karanlık olmadan anlaşılmaz.

    "Kahhâr" ismi olmasa, "Rahîm" ismi tam zuhur etmez.

    "Şer gibi görünen şey, külli hayrın parçasıdır." (Fusûs)

2. Savaş ve Öldürme: Kim Öldürüyor, Kim Ölüyor?

a) "Öldüren de O, ölen de O" İse Neden Savaşırız?

    Fiilin hakikî faili Allah'tır, ama sebep (vasıta) kulun iradesidir.

        "Attığında sen atmadın, Allah attı." (Enfâl, 17) → Fail Allah'tır, ama kul sorumludur.

    Savaş, "Celâl" (kahır) ve "Adl" (adalet) isimlerinin tecellîsidir.

        Zulme karşı savaş → "Nâsır" ismi.

        Haksız saldırı → "Müntakım" ismi.

b) Ölüm Bir Yok Oluş mu?

    Hayır! Ölüm, "bekà billâh" (Allah'la ebedî kalma) için bir geçiştir.

    "Her nefis ölümü tadacaktır." (Âl-i İmrân, 185) → Bu, "fenâ fillâh" (Allah'ta yok olma) makamına bir basamaktır.

3. Şeytan: İblis'in Rolü ve Hangi İsmin Tecellîsi?

a) Şeytan (İblis) Kimdir?

    **"Azâzîl" iken, kibrinden dolayı "Mel'un" oldu.

    "Adûvvün mübîn" (apaçık düşman) olarak tanımlanır. (Bakara, 168)

b) Hangi İsmin Tecellîsidir?

    "Mudill" (saptıran) ismi → İmtihan için bir vesiledir.

    "Hâdî" (hidayet veren) isminin zıddıdır.

        "Hidayet de dalâlet de Allah'tandır." (A'râf, 178)

c) Şeytan Neden Var?

    "İmtihan dünyası"nın gereğidir.

    "Kul, şerri tercih ederse, "Mudill" ismi tecellî eder; hayrı seçerse "Hâdî" ismi tecellî eder."

4. Panteizm Değil, Tecellî ve Sorumluluk Dengesi

    "Her şey O'nun tecellîsi" demek, "kullar sorumsuzdur" demek değildir!

    Kul, iradesiyle imtihan olur:

        "Kim zerre kadar hayır yapmışsa onu görür, kim zerre kadar şer yapmışsa onu görür." (Zilzâl, 7-8)

    Vahdet-i Vücûd, "kötülüğü Allah'a atfetmek" değil, "kötülüğün de ilâhî hikmetle var olduğunu" anlamaktır.

5. Sonuç: "İyi-Kötü, Savaş ve Şeytan"ın Hikmeti

    "Hayr ve şer, Hakk'ın isimlerinin tecellîsidir."

    "Kul, iradesiyle imtihan olur ve seçimlerinden sorumludur."

    "Şeytan, "Mudill" isminin tecellîsidir; insan ise "Halîfe"dir ve tercih yapar."

    "Öldüren de ölen de O'dur, ama kul kesbiyle (kazanımıyla) sorumludur."

    "Hepsi O'nun tecellîsidir,
    Ama sen seçimlerinden hesaba çekileceksin."
    (Fusûsü'l-Hikem)

Özetle:

    Kötülük, hikmetle var edilmiştir.

    İnsan, iradesiyle imtihan olur.

    Vahdet-i Vücûd, sorumsuzluk değil, "her şeyin O'ndan olduğunu bilmek"tir.


##############

SORU :

"Önceki makaleme ek yapmak istiyorum. Bir şeyler sanki eksik. Örneğin, 'birler' çoklardan meydana gelir, çoklar da 'birlerden' oluşur. Bu sır, 'kesret' (çokluk) ve 'vahdet' (birlik) arasındaki ilişkiyi anlatıyor. Tıpkı elin parmaklardan, parmakların hücrelerden oluşması gibi... Bunu açıklayabilir misiniz?"

#############

CEVAP

Tabii, bu derin ve felsefi konuyu açmaya çalışayım. İfade ettiğiniz düşünce, "birlik" (vahdet) ve "çokluk" (kesret) arasındaki ilişkiyi anlatan tasavvufi ve metafizik bir kavrama dayanıyor. Örneklerinizde de belirttiğiniz gibi, bu ilişkiyi somutlaştıralım:

1. Birlik-Çokluk İlişkisi: "Birler Çoklardan, Çoklar Birlerden Meydana Gelir"

    Temel Prensip: Varlık, hem birliğin hem de çokluğun aynı anda tezahürüdür.

        Örnek: Bir el (birlik), parmaklardan (çokluk) oluşur. Parmaklar da hücrelerden (daha küçük birimler) meydana gelir. Hücreler moleküllerden, moleküller atomlardan... Bu sonsuz bir iç içelik gösterir.

        Sır: Her seviyede "bir" olan, bir üst seviyede "çok"un parçası haline gelir. Çokluk, birliğin farklı tecellileridir.

2. Kesrette Vahdet, Vahdetten Kesret Doğar

    Tasavvufta bu, "Allah'ın birliği (vahdet), evrenin çokluğu (kesret) içinde gizlidir" şeklinde ifade bulur.

        Örnek: Bir ağaç (birlik), dallar, yapraklar (çokluk) olarak tecelli eder. Dallar olmadan ağaç bir "bütün" olamaz, ama ağaçsız da dallar var olamaz.

        Sır: Gerçekte var olan "Bir"dir (Allah/Hakikat), ancak O'nun isim ve sıfatları çokluk olarak yansır.

3. Matematiksel Analoji: Kesir (Kesret) ve Bütün (Vahdet)

    Bir bütünü kesirlere böldüğünüzde (örneğin 1/2, 1/4), her parça "bir"in bir tezahürüdür.

        Örnek: "1" sayısı, sonsuz şekilde bölünebilir (0.5 + 0.5 = 1 gibi). Her bölüm, birliğin başka bir görünümüdür.

        Sır: Parçalar aslında bütüne aittir ve onu tamamlar. Ayrılık bir yanılsamadır.

4. Kuantum Fiziği ile Bağlantı

    Modern bilimde de benzer bir mantık vardır:

        Atom altı parçacıklar (çokluk), birleşerek atomu (birlik) oluşturur. Evren, bu iç içe geçmiş sistemlerle doludur.

        Sır: Her şey birbiriyle bağlantılıdır. Ayrı gibi görünenler, aslında bir bütünün parçalarıdır.

5. Mistik Yorum: "Her Birimizde Bütünün Sırrı Saklı"

    İnsan bedeni trilyonlarca hücreden oluşur, ama "ben" dediğimiz şey tek bir bilinçtir.

        Örnek: Parmaklarınızı hareket ettiren "siz"siniz, ama parmaklar olmadan "tutma eylemi" olmaz.

        Sır: Tek olan, çokluk içinde kendini deneyimler.

Sonuç:

Eksik hissettiğiniz nokta, belki de "bir" ve "çok"un aynı gerçekliğin iki yüzü olduğunu vurgulayan diyalektik bağ olabilir. Bu, Hermetik felsefenin "Yukarısı aşağısı gibidir" prensibiyle de örtüşür.

Etiketler :

Vahdet-i Vücûd, İbn Arabî, Lâ Mevcûde İllâ Hû, Tasavvuf, İslam Felsefesi, Tecellî, İyi ve Kötü, Hayr ve Şer, Kader, İrade, Şeytan, İblis, Savaş, Ölüm, Panteizm, Halife, İnsan-ı Kâmil, A’yân-ı Sâbite, Hakikat, Zıtların Birliği, Celâl ve Cemal, Kesb, Fail-i Hakiki, #VahdetiVücud, #İbnArabi, #Tasavvuf, #İslamFelsefesi, #Tevhid, #Sufizm, #Kader, #İyiKötü, #Şeytan, #Maneviyat,#VahdetSırrı #HakikatYolcusu, #İbnArabîYolu, #Tasavvuf, #GönülDili,#VahdetiVücud ,#İbnArabi, #Tasavvuf, #Felsefe, #SoruCevap,

Resim Kaynak : Freepik Pikaso

Karoglan Raşit Tunca Makalesi

Raşit Tunca ve DeepSeek

Schrems, 21.05.2025